Χένρι Ντέιβιντ Θόρω - Πολιτική Ανυπακοή



Ο Χένρι Ντέιβιντ Θορώ, ο Αμερικανός συγγραφέας και λάτρης της φύσης ( 1817-1862) ζούσε πάντα με την εργασία των χεριών του, περιορίζοντας στο ελάχιστο τις ανάγκες του. Έτσι πίστευε ότι στον άνθρωπο αρκούσε μόνο μια ημέρα εργασίας την εβδομάδα και όχι έξι. Το «πείραμα» στη λίμνη Ουώλντεν αποτελεί μια έμπρακτη απόδειξη ότι ο Θορώ απεχθανόταν τα λόγια που δεν οδηγούσαν σε αντίστοιχες πράξεις. Από τις 4 Ιουλίου του 1845 έως τις 6 Σεπτεμβρίου του 1847, έζησε μόνος του σε ένα σπίτι που έχτισε μόνος του και τράφηκε από προϊόντα του κήπου του που καλλιεργούσε ο ίδιος. Αυτό δεν ήταν ένα απλό ατομικό τεστ επιβίωσης μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Το βιβλίο του Ουώλντεν ή η ζωή στα δάση, που κυκλοφόρησε το 1854 (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1981), αποτελεί μια αναλυτική και ολοκληρωμένη περιγραφή της ζωής του στη φύση.


ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΥΠΑΚΟΗ

Ο Θορώ συνελήφθη και φυλακίστηκε γιατί αρνήθηκε να πληρώσει τους φόρους προς την Πολιτεία αφού κάθε δολάριο πήγαινε για όπλα που αγόραζαν και σκότωναν, τότε, Μεξικανούς ή για τη διατήρηση της δουλείας. «Οταν συναντώ -έγραψε- μια κυβέρνηση η οποία λέει “τα λεφτά σου ή τη ζωή σου”, για ποιο λόγο να βιαστώ να της δώσω τα λεφτά μου;».
Παρότι ο Θορώ δεν υπήρξε ποτέ φιλόσοφος, η Ανυπακοή παραμένει μια κλασική υπεράσπιση τη συνείδησης έναντι του άδικου νόμου. Θεωρήθηκε υπόδειγμα για τον Γκάντι και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ! Και παρότι είχε επηρεαστεί πολύ από την ινδουιστική λογοτεχνία, ο Γκάντι τον θεωρούσε δάσκαλο. Αυτός δίδαξε στον κόσμο τι σημαίνει στην πράξη ανυπακοή του πολίτη.

Αξιόλογος ποιητής, ντροπαλός με τις γυναίκες αλλά ομιλητικότατος, υπήρξε δύσκολος και σοβαρός άνθρωπος. Θα θυμάστε τα περίφημα λόγια του στην ταινία “Ο Κύκλος των χαμένων ποιητών“: “Πήγα στο δάσος επειδή ήθελα να ζήσω λιτά, να αντιμετωπίζω μόνο τα ουσιαστικά γεγονότα της ζωής, να μάθω έγκαιρα όσα έχει να μου διδάξει και όχι να ανακαλύψω λίγο πριν πεθάνω ότι δεν έχω ζήσει.”

Η Πολιτική Ανυπακοή είναι γλαφυρή και ειλικρινής. Σε αυτόν, όπως και σε πολλούς άλλους ευφυείς ανθρώπους συνέβη το ίδιο πράγμα: ήταν αναρχικός, αλλά έβλεπε ότι ο αναρχισμός θα αποτύγχανε κι έτσι ήθελε μια εξουσία που θα ήταν αόρατη.

Ο Θορώ φοβόταν την «αγριότητα» αλλά δεν την εξομοίωνε με την επανάσταση όπως ο Μπερκ, αλλά με το “συντηρητικό του κόσμο”».

Η «Πολιτική ανυπακοή» θεωρήθηκε το πλέον σημαντικό κείμενο που είχε ποτέ συνταχθεί από Αμερικανό. Καθώς σ’ αυτό εμπεριέχεται η αντίληψή του ότι ο αποτελεσματικότερος τρόπος αντίστασης απέναντι σε μια τυραννική διακυβέρνηση είναι η τακτική της άρνησης καταβολής φόρων, προκάλεσε την προσοχή του Μαχάτμα Γκάντι, όταν φοιτούσε στο Χάρβαρντ. Επιστρέφοντας στην Ινδία, το 1914, υιοθέτησε την πρακτική που εισηγείται ο Θορώ στον αγώνα κατά της τότε βαρβαρότητας της βρετανικής αποικιοκρατίας. 



ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΥΠΑΚΟΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Στην ουσία, η θεωρία της πολιτικής ανυπακοής αντιδιαστέλλει την τυπική νομιμότητα μιας κυβέρνησης, που έχει εκλεγεί νόμιμα και έχει την πλειοψηφία του λαού, από την ηθική νομιμοποίησή της. Προβάλλει το γεγονός πως η απόφαση της πλειοψηφίας, που μπορεί να είναι καθ? όλα νόμιμη, δεν είναι εξ ορισμού δίκαιη και ηθική. Ο πολίτης οφείλει να υπακούσει στη συνείδησή του και να μην υπακούσει στον άδικο και ανήθικο νόμο, γιατί έτσι μόνο υπηρετεί πραγματικά την πατρίδα του.
Η πράξη πολιτικής ανυπακοής διαφοροποιείται συνεπώς από την άρνηση εφαρμογής ενός νόμου για λόγους καθαρά ιδιωτικού συμφέροντος. Η άρνηση υπακοής εκκινεί από την προστασία του δημοσίου συμφέροντος και όχι από κάποιο προσωπικό όφελος. Γι? αυτό και πρέπει να είναι πράξη ενσυνείδητη, ο πολίτης πρέπει δηλαδή να έχει συνείδηση του πολιτικού στόχου που θέλει να υπηρετήσει με την υπακοή, και πράξη δημόσια και διαφανής, να δηλώνεται δηλαδή ή πάντως να προκύπτει σαφώς ο πολιτικός στόχος. Η πολιτική ανυπακοή αποσκοπεί στο να πείσει την κοινή γνώμη για το ορθό και δίκαιο της ανυπακοής και να εξαναγκάσει την πολιτική εξουσία να αποσύρει το άδικο μέτρο και να αλλάξει την πολιτική της. Μπορεί να είναι ατομική ή και συλλογική. Συνήθως είναι μη βίαιη και ειρηνική. Γι? αυτό και εκείνος που ασκεί πολιτική ανυπακοή δεν αποφεύγει τις νομικές κυρώσεις που επισύρει η πράξη του: Ο ίδιος ο Thoreau άλλωστε πήγε φυλακή για την άρνησή του να πληρώσει τον φόρο.
Η πολιτική ανυπακοή εμφανίζεται ως η ύστατη λύση ? το ultimum refugium ? όταν δεν έχουν ευδοκιμήσει τα νόμιμα μέσα που διαθέτει ο πολίτης για να διαμαρτυρηθεί απέναντι στην πολιτική εξουσία για την προσταγή που θεωρεί άδικη ή ανήθικη. Η πολιτική ανυπακοή αναπτύσσει επομένως τη σημασία της ακριβώς σε εκείνα τα πεδία όπου το θετό δίκαιο συγκρούεται με θεμελιώδεις αρχές ή αξίες της κοινωνικής συμβίωσης. Μπορεί η προσταγή να είναι μεν σύμφωνη με τον τύπο και το γράμμα του νόμου, έρχεται όμως σε σύγκρουση με το αξιακό σύστημα στο οποίο στηρίζεται η κοινωνική συμβίωση και το Σύνταγμα.
Κοντά στην έννοια της πολιτικής ανυπακοής βρίσκεται το δικαίωμα αντίστασης. Σε αντίθεση με την πολιτική ανυπακοή, που δεν κατοχυρώνεται ρητά στο Σύνταγμά μας, το δικαίωμα αντίστασης προβλέπεται στο ακροτελεύτιο άρθρο 120 παρ.4 του Συντάγματος. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό «η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία».

Το δικαίωμα αντίστασης του άρθρου 120 παρ.4 του Συντάγματος δεν αφορά απλά την περίπτωση όπου ένας νόμος ή μια πράξη της πολιτικής εξουσίας είναι αντίθετα με το Σύνταγμα. αλλά κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Αφορά την περίπτωση όπου οι πράξεις της πολιτικής εξουσίας συνιστούν - όχι μόνον άμεσα, αλλά και έμμεσα - «κατάλυση με τη βία του Συντάγματος». Όταν δηλαδή η πολιτική της κυβέρνησης καταλήγει να προσβάλλει τις θεμελιώδεις αρχές του Συντάγματος στις οποίες στηρίζεται το «κοινωνικό συμβόλαιο» κυβέρνησης και πολιτών, όπως η μορφή του πολιτεύματος, οι οργανωτικές του βάσεις ή το αξιακό σύστημα που πραγματώνει το Σύνταγμα.
Όπως η πολιτική ανυπακοή, έτσι και το δικαίωμα αντίστασης είναι το ultimum refugium για τον πολίτη όταν οι εγγυήσεις και οι μηχανισμοί που το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει για την τήρησή του, όπως π.χ. η προσφυγή στα δικαστήρια, δεν λειτουργούν. Πηγάζει στην πραγματικότητα από την ίδια την υποχρέωση των πολιτών να τηρούν το Σύνταγμα, όπως άλλωστε προβλέπει ρητά και το άρθρο 120 παρ. 4, που επαφίει την τήρηση του Συντάγματος στον πατριωτισμό των Ελλήνων. Το Σύνταγμα προβλέπει εξ άλλου στο άρθρο 120 παρ.2 πως «ο σεβασμός στο Σύνταγμα και τους νόμους που συμφωνούν με αυτό και η αφοσίωση στην Πατρίδα και τη Δημοκρατία αποτελούν θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Ελλήνων» .Το δικαίωμα αντίστασης αποτελεί δικαίωμα και υποχρέωση των Ελλήνων να υπερασπίζονται το Σύνταγμα όταν οι πράξεις της πολιτικής εξουσίας ισοδυναμούν με κατάλυσή του. Είναι θεμελιώδες στοιχείο της λαϊκής κυριαρχίας, μάλιστα στην αυθεντική και πρωτογενή της μορφή ως έκφραση της ίδιας της συντακτικής εξουσίας. .

Νέδα Κανελλοπούλου
Επίκουρη καθηγήτρια Συγκριτικού Δημοσίου Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.



Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ξεροβούνι Ευβοίας

TAKHΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΟΥΣΜΑΝΟΙ - BUSHMAN